[Bài trích] Tuyên Quang bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát Then Văn hóa là nền tảng tinh thần. Hiểu thế nào cho đúng

Tỉnh Tuyên Quang có nền văn hoá dân tộc phong phú, đa dạng, đậm bản sắc của cộng đồng 23 dân tộc cùng sinh sống; là một trong những "cái nôi" nghệ thuật hát Then đặc sắc của đồng bào Tày, Nùng, Thái.

Hát Then là loại hình diễn xướng dân gian tổng hợp gồm: ca, nhạc, múa và diễn trò. Hát Then không chỉ đơn thuần là một loại hình âm nhạc hay diễn xướng dân gian mà có sự gắn kết chặt chẽ với tín ngưỡng. Then được hát trong hầu hết các lễ, hội của đồng bào Tày, Nùng Tuyên Quang. Theo các nhà nghiên cứu văn hoá, nghệ thuật Then có nhiều đường then như: Pang Khoăn, Thống Đẳm, Cấp Sắc hay Cầu Hoa… Hát Then lại có nhiều điệu khác nhau như: Điệu khẩu tu (vào cửa trời); Pây mạ (đi ngựa); đông mèng đông quảng (vào rừng ve); gọi vía… dùng trong các buổi Then chữa bệnh, hát hái hoa, nối số, tiêu hao tàn (dành cho người chết), Then kỳ yên giải hạn… Với dạng hát vui như: Then vào nhà mới, Then chúc thơ, Then tảo mộ, Then trong đám cưới (được đệm bằng hồ hoặc đàn tính). Trong Then đại lễ, người ta thường thấy có hát múa, hát điệu bốn, múa chầu, cùng với một số trò vui như Pắt phu (Bắt chồng), Pắt slao báo (Bắt trai gái)… Hát Then không thể thiếu cây đàn Tính với nhiều khúc đàn, bản nhạc được soạn riêng cho cây đàn này như: Tính pây tàng, khúc tính tàng nặm, tàng bốc, khúc tính chầu, khúc hoà tấu đàn tính và tam thập lục, khúc hoà tấu đàn tính và hồ trung, khúc tính giã bạn. Các khúc Then được tạo nên một cách có hệ thống, bài bản theo trình tự nội dung trình diễn. Không gian biểu diễn, hát Then thường nhỏ hẹp như trong nhà (trước bàn thờ), đôi khi trong không gian rộng như ngoài cánh đồng, phổ biến ở Lễ hội Lồng tồng vào dịp tháng Giêng, hai...

Nghiêm Huệ

>> Tạp chí Dân tộc số 147 (tháng 3 - 2013)