Dân tộc La Chí có khoảng 10.700 người, cư trú chủ yếu
ở huyện Xín Mần (Hà Giang), huyện Mường Khương và Bắc Hà (Lào Cai). Dân tộc La
Chí còn có tên gọi khác là Cù Tê, La Quả… Tiếng La Chí thuộc nhóm ngôn ngữ
Kađai. Người La Chí giỏi nghề khai khẩn và làm ruộng bậc thang, trồng lúa nước.
Họ gặt lúa nếp bằng hái nhắt còn gặt lúa tẻ bằng liềm, đập lúa vào máng gỗ lấy
thóc ngay ở ngoài ruộng. Họ sử dụng cả ba loại nương với các công cụ sản xuất
khác nhau: gậy chọc lỗ, cuốc, cày. Người ta dành nương tốt nhất để trồng chàm,
bông. Các gia đình thường nuôi trâu, ngựa, dê, lợn, gà, vịt, cá, nhưng theo nếp
cũ thì không nuôi bò. Nghề dệt vải bông và nhuộm chàm của phụ nữ La Chí có
truyền thống lâu đời.
Người La Chí đã sống định canh
định cư thành từng bản. Mỗi gia đình có nhà sàn để ở và nhà đất liền kề để làm
bếp. Nhà sàn gồm 3 gian, chỉ có một cầu thang lên xuống ở gần đầu hồi phía giáp
nhà đất, bàn thờ tổ tiên đặt tại gian nhà sàn to nhất. Nhà của mỗi gia đình là
một quần thể kiến trúc gồm nhà sàn - nhà trệt - kho thóc trong một phạm vi
không gian hẹp. Kiểu kiến trúc kết hợp chặt chẽ giữa sàn và nhà trệt là một
sáng tạo văn hoá độc đáo. Mỗi nhà gồm hai phần bằng nhau, mái lồng vào nhau,
phần nhà sàn để ở, phần nhà trệt là nơi làm bếp. Lên nhà mới phải mời thầy cúng
về cúng xua đuổi ma bằng cách dùng ba cây cỏ lá khua bốn góc nhà, bắt đầu từ
góc của bố mẹ trước. Nếu người con trai đã có bàn thờ ở nhà cũ thì tháo bàn thờ
đó về lắp ở nhà mới trong vị trí của người chủ gia đình. Trong suốt 13 ngày kể
từ hôm lên nhà mới, bếp lửa luôn luôn sáng thì mới may mắn.
Họ thích để răng đen. Răng càng
đen càng đẹp. Thanh niên thích bịt răng vàng coi đó là hình thức làm duyên làm
dáng, dấu hiệu của sự trưởng thành.
Trang phục của người La Chí đơn
giản, không cầu kỳ. Đàn ông mặc áo 5 thân dài tới ngang bắp chân (ngày nay áo
ngắn hơn), cài khuy bên nách phải, quần lá tọa, đầu đội khăn cuốn hay khăn xếp,
thích đeo túi vải chàm có viền đỏ xung quanh. Phụ nữ mặc áo dài tứ thân xẻ
giữa, yếm thêu, thắt lưng bằng vải, đội khăn dài, mặc quần hay váy tuỳ người.
Vào dịp tết, lễ người ta còn diện ba chiếc áo dài lồng vào nhau, mặc quần, một
số ít còn mặc váy. Nữ giới ưa dùng khăn
đội đầu dài gần 3 mét. Màu chàm đen rất được ưa thích. Phụ nữ La Chí thường quen
đeo địu qua trán, dù địu làm bằng vải hay đan bằng giang cũng vậy. Nam Nam
Mỗi dòng họ người La Chí có
riêng trống và chiêng dùng vào việc cúng bái, có ông trưởng họ là người biết
cúng. Con cái đều theo họ cha. Gia đình ba thế hệ hay các cặp vợ chồng cùng thế
hệ chung sống với nhau là phổ biến. Mỗi họ có người đứng chăm lo việc cúng. Đó
không phải là trưởng họ mà chỉ là người biết cúng. Người ta chọn người giữ vị
trí này bằng cách bói xem xương đùi gà.
Người La Chí có cách gọi tên
theo nguyên tắc phụ tử liên doanh với công thức là: họ-pô (bố)-tên con- tên
riêng của người được gọi. Người phụ nữ có con được gọi theo công thức sau: Mìa
(mẹ) - tên con cả - tên chồng.
Tục nhận bố mẹ nuôi cho trẻ sơ
sinh khá phổ biến. Trẻ chào đời sau ba buổi sáng, gia chủ đặt một sợi chỉ đỏ
trên một trên một bát nước đầy ở trên bàn thờ, chờ ai đó vào nhà trước sẽ được
làm bố mẹ nuôi, đặt tên cho cháu bé. Trẻ khóc nhiều được quan niệm là tên chưa
hợp, phải bói tìm dòng họ thích hợp làm bố mẹ nuôi đặt tên cho con.
Hàng năm, người La Chí có nhiều
ngày lễ định kỳ tính theo âm lịch. Lễ xin thóc giống cho cả bản, lễ mở kho gọi
hồn thóc giống, lễ mừng cày cấy xong, tết tháng Bẩy, lễ hội cơm mới, lễ đưa hồn
lúa về nhà, tết Nguyên đán… Trong đó Tết tháng Bẩy là tết lớn nhất và vui nhất.
Người La Chí có nhiều truyện
cổ, kể về ông tổ của dân tộc là Hoàng Dìn Thùng, về Pủ Lô Tô sinh ra các giống
các loài và dạy họ mọi phong tục tập quán, về sự xuất hiện các hiện tượng tự
nhiên… Trai gái La Chí thường hát ni ca. Nhạc cụ có trống, chiêng, đàn tính 3
dây, đàn môi bằng lá cây… Dịp lễ hội thường tổ chức các trò chơi ném còn, đánh
quay, đu quay, đu dây… nơi bãi rộng cho đông người tham gia./.
No comments:
Post a Comment