1.1. Người Chăm ở Việt Nam
Người Chăm hiện nay
cư trú khá tập trung trong các palei (hoặc puk) thuộc các tỉnh Bình Định, Phú
Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Bình Phước, Đồng Nai, Tây Ninh, An
Giang và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra, họ còn sinh sống ở một số tỉnh Tây
Nguyên nhưng không nhiều. Dân số Chăm hiện nay có 145.235 người*.
Về nguồn gốc, người Chăm được xếp vào
nhóm Malayo-Polynesian (Nam
Do đặc điểm cư trú và bản sắc văn hóa
mang tính địa phương, người Chăm ở Việt Nam
Hồi giáo (tiếng Ả Rập: الإسلام al-'islām), là một tôn giáo độc thần.
Đây là tôn giáo lớn thứ hai trên thế giới, sau Kitô giáo, và là tôn giáo đang
phát triển nhanh nhất về số lượng tín đồ.Được
ra đời vào khoảng thế kỷ thứ 7 tại bán đảo Ả Rập, do Muhammad sáng lập,
đạo Hồi chỉ tôn thờ Allah Đấng tối cao, Đấng duy nhất (tiếng Ả Rập: الل Allāh). Muhammad là vị Thiên sứ
cuối cùng được Allah mặc khải Thiên Kinh Qu'ran (còn viết là Koran) qua Thiên sứ
Gabriel. Hồi giáo trong tiếng Ả Rập là Islam nghĩa là "vâng mệnh, quy phục
Thiên Chúa". Hồi giáo truyền sang Trung Quốc,
được người Hồi Hồi (có
nơi gọi là Hồi Hột) tiếp nhận. Người Trung Quốc thấy người Hồi Hồi theo tôn
giáo lạ nên mới gọi là "Hồi giáo".
Đối với người
Chăm, đặc biệt là người Chăm Nam Bộ ở Việt Nam thì vai trò của Hồi giáo rất lớn
trong đời sống văn hoá và tâm linh. Trong lịch sử, vương quốc Chămpa tôn sùng
Hindu giáo và đặc biệt là một nhánh của Hindu giáo (Shivaism). Điều này thể hiện
trên hàng trăm đền tháp Hindu giáo và hàng trăm pho tượng và ngẫu tượng Siva,
thần chủ Srisana Bhadresvana (Siva hai lần linh thiêng) còn được lưu giữ đến hiện
nay hay được ghi chép trong bi ký.
Vậy Hồi
giáo thâm nhập Chămpa vào lúc nào?
P. Ravaisse
(1922) công bố hai bản chữ Arab do một viên sĩ quan hải quân Pháp phát hiện ở “gần
bờ biển miền Trung Việt Nam”. Bản dập thứ nhất chỉ dẫn ngôi mộ của một người
tên là Abu Kamil có niên đại 21-11-1039. Bản thứ hai “nét chữ thô xấu và sứt
sát hơn” cho biết về một thông báo cho cộng đồng người Arab, Ba Tư cần phải
cư xử như thế nào đối với dân bản địa trong giao tiếp và giao dịch. Bản dập thứ
hai không có niên đại song cả hai cùng thời, có nét chữ “thuần khiết Arap
Phatimit”. Điều đó dẫn tới đoán định của P. Ravaisse về sự hiện diện của cộng
đồng thương nhân Hồi giáo vào thế kỷ XI ở vương quốc Chămpa. Sự hiện diện của cộng
đồng này chưa có căn cứ chắc chắn để khẳng định, mà hơn thế nữa nó cũng không ảnh
hưởng hay có vai trò gì trong vương quốc cũng như triều đình Chămpa.
Đầu thế kỷ
XIV, một nhà du lịch Hồi giáo người xứ Tanger (Ma Rốc) có tên là Ibn Batutah đi
sang Trung Quốc có ghé qua một số nơi trên Biển Đông, qua xứ Tawalisi, được
đoán định là Chămpa. Theo ông, ở đó Công chúa nói được tiếng Thổ và viết thạo
chữ Arab. Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là bằng chứng sự hiện diện của Hồi
giáo nhưng chưa có gì là chắc chắn cả. Trước khi đó, thế kỷ XIII, Marco Polo đã
đến Chămpa và sau đó một chút, vào thế kỷ XIV, Odiric de Pordenone đều cũng có
nhận xét khi dừng chân ở nước này, yết kiến nhà vua. Ở đây, vua và cả nhân dân
đều sùng kính ngẫu tượng - muốn nhấn mạnh phong tục tôn thờ Hindu giáo.
Tống sử cũng nói tới một cộng đồng thương nhân Hồi
giáo sống ở Nam Trung Hoa từ thế kỷ XIII. Thư tịch Trung Hoa thường dùng từ Bồ
(trong bồ liễu), Bố (trong bố cáo) dùng để chỉ người Arab Hồi giáo. Thực ra đây
là cách gọi tắt của Abu-I-Hassan, tên sứ giả đầu tiên của người Arap tới Trung Hoa.
Thư tịch Trung Hoa cũng cho biết có nhiều phái bộ sứ giả Chiêm Thành đến đất nước
họ, trong đó có sứ giả họ Bồ. Chămpa nằm trên đường mậu dịch hàng hải Đông -
Tây, cũng có một cộng đồng Arap Hồi giáo sinh sống trong khoảng trước- sau thế
kỷ X, đóng vai trò tiếp xúc thương mại và ngoại giao (phiên dịch). Có thể đoán
định đạo Hồi được truyền bá vào Java vào cuối thế kỷ XIV đầu thế kỷ XV, đều xuất
phát từ Chămpa và gắn liền với một số nhân vật hoàng tộc Chămpa. Nhưng thời
gian này, ở Chămpa phần lớn triều đình và thường dân vẫn theo Hindu giáo.
Quá trình
người Việt tiến xuống phía Nam (đặc biệt dưới thời chúa Nguyễn - Đàng Trong),
xã hội Chăm ngày càng bị đẩy sâu về phía Nam. Một bộ phận người Chăm di cư vào
An Giang, một bộ phận khác đến Compong Cham trên trung lưu sông Mê Công thuộc
Campuchia ngày nay (Khoảng 70.000 người được gọi là Khơmer Islam). Bộ phận này
chủ yếu là người Chăm theo đạo Hồi, hoặc có quan hệ buôn bán với vùng đất phía
nam từ trước, còn nhân dân và hoàng tộc cơ bản vẫn ở lại quê hương.
Đạo Hồi là
một tôn giáo xuất hiện khá sớm ở Việt Nam nhưng không phổ biến mà chỉ trong một
phạm vi nhỏ, chủ yếu của người Chăm ở miền Trung và miền Nam Việt Nam. Sự quá ngặt nghèo của
nghi lễ Hồi giáo, sức sống trường tồn của văn hóa bản địa, sự ảnh hưởng sâu rộng
của đạo Phật, đạo Hindu từ Ấn Độ và Trung Quốc, đạo Thiên chúa giáo với sự bảo
trợ của các thuyền buôn và thực dân phương Tây… là những nguyên nhân cản bước đạo
Hồi thâm nhập vào Việt Nam, thậm chí những khu vực đạo Hồi đã thâm nhập cũng biến
đổi khá nhiều để phù hợp với văn hóa truyền thống của cư dân bản địa (đặc biệt
là người Chăm Bàni ở Ninh Thuận và Bình Thuận).
1.3. Đặc điểm Hồi giáo của người Chăm ở Việt Nam
Nguời Chăm
theo đạo Hồi ở Việt Nam chia thành hai nhánh: Chăm Bàni (một bộ phận Chăm
Islam) ở miền Trung và Chăm Islam ở Nam Bộ.
Người Chăm theo Hồi giáo ở Ninh Thuận và Bình Thuận là những người “Hồi
sớm”, tức là đến sớm mà không sâu, căn bản vẫn là Chăm, lưu giữ và pha trộn
nhiều tập tục Hindu trong tín ngưỡng và cấm kị Hồi giáo. Họ không theo đầy đủ,
không đúng quy tắc và không liên hệ gì với thế giới Hồi giáo cũng như với những
đồng đạo của mình ở miền Nam. Họ không biết giáo lý Hồi giáo, không biết chữ
Arab, không thông hiểu kinh Coran (chỉ một vài người đứng đầu có thể đọc được
kinh Coran bằng tiếng Arab nhưng không phải tiếng Arab hiện đại).
Cộng đồng
người Chăm ở miền Trung hình thành hai thực thể khác nhau, sống bên cạnh nhau.
Người Chăm theo tôn giáo truyền thống (Hindu giáo) tự gọi mình là Chăm Bàlamôn
hay chăm Jat (tiếng Phạn Jati = gốc, nguồn gốc), còn người Chăm theo Hồi giáo tự
gọi mình là Chăm Bàni (tiếng Arab thì Beni = con, tức là con cháu của thánh
Allah) và gọi người Chăm Jat là Chăm Kaphir “vô đạo”… Mỗi nhóm theo những
phong tục, tập quán, quy tắc khác nhau… Tuy nhiên, họ không có thái độ kỳ thị
nhau, cùng tổ chức và tham dự lễ hội cổ truyền: lễ Kate, Chabun và các nghi lễ
truyền thống khác.
Còn lại người
Chăm ở Nam Bộ là những tín đồ Hồi giáo nhiệt thành. Mỗi làng hay mỗi cụm làng
là một giáo khu, có một thánh thất, nhiều khi chỉ là một căn nhà lớn hơn nhà
bình thường một chút. Cả vùng có một thánh đường và một lớp học xây gạch. Mỗi
khu có một trưởng giáo khu, một số phó giáo khu (kalik) và một số giảng sư
(hadii), chừng 10 người, còn gọi là Guru (vốn là cách gọi pháp sư Hindu giáo đã
được chuyển nghĩa, mà âm địa phương gọi là Ong Khù). Những vị này được đào tạo
cẩn thận, học tại Kelantan (Malaysia) hay Mecca (Arap Seut), trở thành những
người Monomat Koruan, thông thuộc và giải thích được kinh Coran. Ngoài ra, có một
số vị tư tế (Imân) và một số vị phó tư tế (Ketip/Katip) là những người trông
coi tín đồ trong phạm vi hẹp hơn, cũng có thể theo dõi và hướng dẫn nghi lễ Hồi
giáo.
Người Chăm
Hồi giáo Nam Bộ còn giữ được nhiều nghi lễ và quy tắc của đạo Hồi chính thống
hơn so với đồng đạo của họ ở miền Trung, đặc biệt là những kiêng kị và tâm nguyện
hành hương đến thánh địa Mecca. Hiện nay họ có khuynh hướng giao lưu với các
tín đồ Hồi giáo chính thống ở các quốc gia Đông Nam Á như Indonexia, Malaixia…
và có quan hệ khá gắn bó với cộng đồng Islam trên thế giới.
Đạo Hồi được
đánh giá là một tôn giáo khắc nghiệt, với hàng loạt các điều kiêng kỵ và quy tắc
đối với các tín đồ, đòi hỏi họ phải thực hiện triệt để. Tuy nhiên, đạo Hồi du nhập và tồn tại
trong cộng đồng người Chăm đã bị cải biến và đơn giản hoá rất nhiều để dung hoà
với văn hoá của cư dân sở tại. Do vậy, đạo Hồi của người Chăm ở Việt Nam mang
nhiều yếu tố bản địa. Nó thể hiện ở các điểm sau:
Giáo lý và
các quy định của đạo Hồi rất nghiêm ngặt cho toàn thể tín đồ Hồi giáo trên thế
giới. Đối với một tín đồ Hồi giáo thì “năm hành vi tôn giáo” có tính bắt
buộc để mỗi tín đồ chứng minh mình là người Hồi giáo - người có niềm tin duy nhất
vào thánh Alla. Năm hành vi tôn giáo bắt buộc đó là: Lễ nguyện Salat (Mỗi tín đồ
cầu nguyện 5 lần một ngày); Tháng chay Ramanda; Zakah (Bố thí); Haji (Hành
hương về thánh địa Mecca); Jihad (Thánh chiến để bảo vệ Hồi giáo)
Người Chăm
Hồi giáo ở Việt Nam, kể cả những tín đồ Chăm Hồi giáo nhiệt thành ở Nam Bộ, do ảnh
hưởng truyền thống chuộng hoà bình của dân tộc và các chính sách phù hợp đối với
tôn giáo của Đảng và Nhà nước nên việc thực hiện năm hành vi tôn giáo đã được cải
biến:
-Tin tưởng Thượng đế Allah là tối cao duy nhất, và Muhammad là sứ giả cuối
cùng của Allah, là người khai sáng Islam.
- Mỗi ngày đêm phải cầu nguyện đủ 5 lần.
- Phải ăn
chay trọn tháng Ramadan.
- Phải bố
thí để giúp đỡ người khó khăn hơn mình.
- Nếu có khả
năng thì ít nhất một lần trong đời hành hương về thánh địa Mecca (Saudi Arabia)
để làm lễ Haji (4).
Người
Chăm Hồi giáo ở Việt Nam đặc biệt là những người Chăm Hồi giáo ở Nam Bộ tuân thủ
khá chặt chẽ những giáo lý, giáo luật của Hồi giáo chính thống. Họ đã thay đức
tin “Thánh chiến để bảo vệ Hồi giáo” bằng đức tin “Tin tưởng Thượng đế
Allah là tối cao duy nhất, và Muhammad là sứ giả cuối cùng của Allah, là người
khai sáng Islam”.
Khác với
người Chăm Islam ở Nam Bộ, người Chăm Bàni ở Ninh Thuận và Bình Thuận tin vào
Allah như một đấng tối cao nhưng không phải là duy nhất. Họ vẫn tôn thờ các vị
thần trong tín ngưỡng truyền thống như Thần Mưa, Thần Núi, Thần biển... Họ vẫn
thực hiện các nghi lễ nông nghiệp theo tín ngưỡng dân gian như lễ cầu xin thần
Mẹ Xứ Sở (Rija Nưgar), lễ cầu mưa (Yor Yang), lễ cầu thần Sóng Biển (Plao
Pasah), lễ chặn dầu nguồn (Kap Hlâu Krong)... Người Chăm Bàni cầu nguyện 3 lần/
ngày; không nhịn ăn ban ngày vào tháng Ramưwan mà chỉ có giáo sĩ nhịn ăn ba
ngày đầu tháng mà thôi. Họ cũng không hành hương tới thánh địa La Mecque.Tính bản địa trong Hồi giáo của người Chăm ở nước ta được xuất phát và gìn
giữ bởi nền tảng văn hoá truyền thống Chămpa cổ.
Giáo lý Hồi
giáo giành quyền ưu thế tuyệt đối cho đàn ông trong quan hệ hôn nhân. Kinh
Koran xác nhận uy quyền của đàn ông đối với đàn bà: "Đàn ông có quyền đối
với đàn bà vì Chúa sinh ra đàn ông cao quí hơn đàn bà…. Đối với những phụ nữ
không biết vâng lời, đàn ông có quyền ruồng bỏ, không cho nằm chung giường và
có quyền đánh đập" (Koran 4:34). Đàn ông có quyền lấy nhiều vợ nhưng
đàn bà chỉ được lấy một chồng. Người đàn bà ngoại tình sẽ bị đem ra nơi công cộng
để mọi người ném đá đến chết. Một quy định khác của Hồi giáo thường được các
tín đồ hết sức coi trọng và tuân thủ nghiêm ngặt là hôn nhân đồng đạo. Không có
hôn nhân ngoài Hồi giáo. Nếu có xảy ra cuộc hôn nhân này thì người ngoại đạo phải
cải theo đạo Hồi trước khi cử hành hôn lễ.
Tuy nhiên, trong xã hội Chăm truyền thống cũng như hiện tại ở nước ta vấn đề
hôn nhân và gia đình của người Chăm Hồi giáo (đặc biệt là Chăm Bàni ở miền
Trung Việt Nam) có rất nhiều cải biến để phù hợp với truyền thống dân tộc và luật
pháp Việt Nam, thập chí có những tác động để cải biến các giáo lý Hồi giáo khắt
khe.
Người Chăm ở Việt Nam theo mẫu hệ, con cái tính theo dòng mẹ, người phụ nữ
trong nhà nắm giữ nhiều của cải, quyết định mọi hình thức cưới hỏi. Đạo Hồi đã
đem phụ hệ, phụ quyền vào đời sống Chăm nhưng đã dung hoà với phong tục truyền
thống Chăm:
+ Trong hôn nhân có sự bình quyền tương đối giữa nhà trai và nhà gái, cho tự
do tìm hiểu giữa nam nữ trước hôn nhân.
+ Cho phép kết hôn con chú, con gì.
+ Cho phép con mang cả họ mẹ và họ cha.
+ Chú rể – chồng bắt
buộc phải ở lại nhà vợ 2 - 3 tháng (ở nông thôn) hay 3 - 4 ngày ở thành thị sau
ngày cưới. Người Chăm theo mẫu hệ, họ chỉ có tục đưa rể chứ không đón dâu. Chú
rể được đưa sang nhà cô dâu và mọi thủ tục, nghi lễ được thực hiện bên nhà gái.
+ Con trai có thể đi hỏi vợ nhưng phải mang theo 2, 3 bà chị hoặc bạn của mẹ.
+ Khi ly hôn, theo luật pháp người đàn ông được chia tài sản nhưng phần lớn
họ ra đi tay không.
+ Người đàn ông có quyền lấy 4 vợ nhưng rất hiếm trường hợp người đàn ông
Chăm lấy hơn một vợ (6) (Luật pháp Việt
Nam không cho phép).
+ Người
Chăm có thể tục huyền khi vợ hoặc chồng chết, tuy nhiên người đàn bà phải ở vậy
trong 10 tháng để xác định dòng máu của đứa con sau này (có nơi người ta chỉ bắt
buộc người phụ nữ ở vậy trong 3 tháng để xác định có thai hay không). Mặc dù có
sự ngự trị của chế độ phụ hệ nhưng gia đình mẹ vợ (nếu như có điều kiện kinh ế)
giúp đỡ người con gái xây dựng nhà cửa bên cạnh nhà mình, nhất là với người con
gái út (huyết thống theo dòng mẹ và theo đằng con gái út).
Đối với người
Chăm Bàni, trước đây họ cũng tuân thủ nguyên tắc hôn nhân đồng tôn giáo. Những
năm gần đây, người Chăm Bàni ở Bình Thuận đã có những cuộc hôn nhân không cùng
tôn giáo, được cộng đồng và các chức sắc chấp nhận. Tuy nhiên, trong những cuộc
hôn nhân như thế, người ngoại đạo không phải cải thành đạo Hồi nhưng phải đáp ứng
3 điều kiện: phải biết tiếng và chữ Chăm cổ truyền; phải chịu lễ Katat (nếu là
đàn ông) hoặc lễ Karơh (nếu là phụ nữ) và phải tuân thủ đầy đủ các nghi lễ Hồi
giáo Bàni; khi chết không được chôn chung vào nghĩa địa của dòng họ mà phải
chôn riêng.
Giáo lý Hồi
giáo có những quy định khắt khe đối với phụ nữ trong hôn nhân và vai trò của họ
trong gia đình và xã hội. Tuy nhiên, giáo lý Hồi giáo trong cộng đồng người
Chăm ở Việt Nam đối với người phụ nữ khá dung hoà trong quan hệ giới và quan hệ
xã hội.
Tùy theo luật
pháp và phong tục tập quán của mỗi dân tộc, cũng như do sự biến chuyển của lịch
sử, số phận của phụ nữ Hồi Giáo cũng thay đổi nhưng đạo Hồi vẫn quyết định phần
lớn số phận của họ. Họ phải che kín toàn thân khi ra đường, chỉ được hưởng ½
tài sản so với đàn ông, giá trị phụ nữ trước pháp luật chỉ bằng ½ so với đàn
ông, không được ngoại tình …. Tuy nhiên phụ nữ Chăm theo Hồi giáo ở Việt Nam
không bị những quy định quá ngặt nghèo chi phối như phụ nữ ở các quốc gia Hồi
giáo khác, kể cả là những người Chăm ở Nam Bộ được coi là những người Chăm Hồi
giáo chính thống.
Trong gia
đình, người phụ nữ lớn tuổi vẫn rất được coi trọng. Nó thể hiện truyền thống mẫu
hệ còn ảnh hưởng khá mạnh đến đời sống tộc người. Ở đây, người phụ nữ không chỉ
giữ vai trò chủ đạo trong quản lý kinh tế và điều phối các hoạt động trong gia
đình mà còn có vai trò trụ cột trong đời sống tâm linh và tinh thần nói chung.
Người phụ nữ Chăm Hồi giáo ở thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là người nội trợ
mà còn là người buôn bán rất giỏi, là công nhân, ca sĩ, giáo viên, giảng kinh
Qur,an ở thánh đường và nhà riêng. Họ không phải cấm cung, được học
hành và giao tiếp rộng rãi, không phải mang mạng che mặt, mặc áo dài tay hay có
người lớn đi kèm khi ra đường... như phụ nữ ở các quốc gia Hồi giáo khác (7).
Các quy định của giáo lý Hồi giáo trong người Chăm ở Việt Nam đã bị bản địa hoá
nhiều, có hướng mở cho phụ nữ Chăm trong quan hệ gia đình và xã hội.
Đại diện nổi
bật của kiến trúc Hồi giáo trước hết là các thánh đường. Điều mà mọi người để ý
đến đầu tiên ở một thánh đường Hồi giáo là các ngọn tháp cao với mái vòm bên cạnh
thánh đường, thường gắn một ngôi sao và vành trăng lưỡi liềm vốn là biểu tượng
của đạo Hồi, vào trong là một cái sân cầu nguyện rộng rãi. Ở đó thường có một bể
nước để dùng vào việc thanh tẩy trước khi cầu nguyện, và đó cũng là nơi hội họp
ưa thích của cộng đồng. Nội thất thánh đường đơn giản. Với kiến trúc như vậy,
thánh đường Hồi giáo thể hiện rất rõ hai định hướng của đạo Hồi, hướng đến Thượng
đế và hướng đến cộng đồng tín đồ, được biểu tượng bằng Mecca là trung tâm trên
trần thế. Tất cả mọi kiến trúc thánh đường đều hướng về thánh địa Mecca.
Trong khu vực
sinh sống của người Chăm Bàni ở miền Trung, mỗi làng cũng có một thánh đường
(tiếng Chăm là Thang Mưgik – nhà làm lễ cầu nguyện, Thang Pô - nhà thánh hay
thánh đường, Thang Dhat – nhà phước), Tuy nhiên, kiến trúc thánh đường Bàni
khác với Islam. Thánh đường Bani gọi là Chùa, có kiến trúc gần với nhà tục
(thang Yơ) truyền thống nhưng mở ở đầu hồi hướng đông (hướng thần thánh trong
tín ngưỡng của Hindu giáo) và không xuất hiện tháp đỉnh vòm trên nóc thánh đường.
Thánh đường của người Chăm không chỉ nơi cầu nguyện mà còn là nơi hội họp các
việc làng, là nơi tấn phong của các tu sĩ…
Một số nghi
lễ tôn giáo Hồi giáo của người Chăm ở Việt Nam đã bị bản địa hoá, giản lược và
mang nhiều yếu tố tín ngưỡng cổ truyền:
2.5.1. Nghi
lễ thành niên
Hồi giáo
quy định nghi lễ thành niên đối với mọi thành viên trong xã hội. Nghi lễ này nhằm
chứng nhận một người đã đến tuổi trưởng thành hay có quyền kết hôn. Đối với nam
giới phải thực hiện nghi lễ làm cuộc tiểu phẩu ở bộ phận sinh dục là cắt bao
quy đầu bằng dao sắc (lễ Khotan), đối với nữ giới cũng phải chịu lễ rạch màng
trinh bằng dao sắc có sát trùng (lễ Karơh). Tuy nhiên, khi đạo Hồi truyền bá
vào người Chăm ở Việt Nam nó đã bị giản lược đi nhiều, chỉ còn mang tính tượng
trưng kể cả với cộng đồng người Chăm Hồi giáo ở Nam Bộ gần gũi với Islam chính
thống.
Người Chăm
theo Hồi giáo ở Việt Nam quy định con trai, con gái đến 15 tuổi là coi như bước
vào tuổi trưởng thành. Họ phải thực hiện nghi lễ thành đinh. Khi thực hiện nghi
lễ Khotan cho nam giới (Nghi lễ này đã được dịch là Katat đối với người Chăm
Bani ở Bình Thuận), nhiều chàng trai thực hiện một lần. Họ phải dựng một chiếc
lều đơn giản ở khu vực khuất nẻo trong làng, trải chiếu trên đó bày một bộ đồ
pha trà, một ít trà khô và thuốc lá, một tô to đầy nước và trứng vịt để thày
Achar làm lễ. Đến giờ hành lễ, các chàng trai phải tập trung trước cửa lều, thầy
Achar gọi lần lượt từng người vào làm lễ. Ông cầu kinh, một tay cầm bao quy đầu
của chàng trai, một tay cầm thanh tre cật đã được chuốt mỏng hoặc một con dao
đưa qua đưa lại ở đầu dương vật của người chịu lễ. Sau đó, thày Achar lấy một
quả trứng vịt xoa vào chỗ vừa giả vờ cắt. Đây chỉ là nghi lễ tượng trưng, mô phỏng
động tác thực sự cắt bao quy đầu của người chịu lễ Khotan truyền thống Hồi
giáo. Qua nghi lễ này, có thể thấy quá trình đạo Hồi chính thống bị pha loãng
trong xã hội truyền thống của người Chăm để trở thành Hồi giáo Bani, nghi lễ
Khotan hà khắc của Hồi giáo chính thống (cắt da bao quy đầu thật sự) đã thích
nghi với xã hội Chăm và trở thành một nghi thức mang tính tượng trưng (8).
Nữ giới
cũng phải tham gia nghi lễ thành niên gọi là Karơh. Nghi thức này đối với nữ giới
cũng mang tính tượng trưng so với các quốc gia Hồi giáo chính thống. Lễ này
cũng được làm tập thể cho các cô gái trong vùng. Họ phải làm hai cái rạp: Cái lớn
thờ thánh Allah, cái nhỏ để các cô gái chịu lễ thay quần áo và ở đó trong suốt
thời kỳ làm lễ. Các thiếu nữ không được ra ngoài với bất kỳ lý do gì. Người làm
lễ này gồm có thầy chính gọi là Po Grù, hai thầy phụ gọi là Imưn. Sau một đêm
trôi qua, các cô gái mặc quần áo chỉnh tề mới bước ra rạp nhỏ. Họ sang rạp lớn
chờ các thầy ban phép. Chỗ các thầy làm lễ ban phép có một cái bát lớn đựng nước
phép và một cành lá thơm, một cái kéo. Đến giờ làm lễ, các thầy đọc kinh, rồi
ra hiệu cho từng người một vào quỳ đối diện với thầy chính (Pô-Grù). Thầy để
vào lưỡi người thiếu nữ vài hạt muối, rồi lấy kéo cắt một ít tóc trên đỉnh đầu
và cho uống một ngụm nước phép. Sau đó người nhà dâng lễ ăn sáng cho các thầy.
Khi vào dâng lễ, người nhà và họ hàng phải mặc toàn đồ trắng tượng trưng cho sự
trinh bạch đến chào người thiếu nữ vừa chịu lễ xong.
2.5.2. Tục thờ
cúng tổ tiên
Người theo
Hồi giáo chỉ có một niềm tin duy nhất là: “Tin tưởng Thượng đế Allah là tối
cao duy nhất, và Muhammad là sứ giả cuối cùng của Allah, là người khai sáng
Islam”. Tuy nhiên, người Chăm ở Việt Nam (đặc biệt là người Chăm Bàni ở miền
Trung Việt Nam) vẫn còn lữu giữ và coi trọng tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Họ
quan niệm những người trong gia đình, khi mất đi vẫn có ảnh hưởng rất nhiều tới
những người còn sống. Trách nhiệm này người Chăm giao cho người đàn ông đã
thành niên (đã trải qua lễ Katat). Cùng với những người anh em trai của mình và
những người đàn ông là anh em ruột của mẹ mình, họ chịu trách nhiệm chăm lo đời
sống tâm linh và xử lý mọi công việc của gia đình cha mẹ và gia đình những người
chị gái ruột đã tách hộ ở riêng nhưng vẫn giữ việc thờ cúng tổ tiên chung tại
gia đình mẹ. Người đàn ông thành niên chịu trách nhiệm trình báo, xin phép tổ
tiên của gia đình mẹ mình khi có những việc lớn trong nhà như làm nhà, dựng vợ
gả chồng, ma chay hay trong các dịp lễ tết cổ truyền. Cho dù sau này lập gia
đình, sang ở nhà vợ thì người đàn ông Chăm Hồi giáo Bani vẫn phải có trách nhiệm
với việc cúng tế tại gia đình mẹ và gia đình các chị em gái mình mỗi khi có việc
cần.
Lễ Tảo mộ
là một trong 5 nghi thức của chuỗi lễ hội Ramưwan, nó giống như tiết thanh minh
của người Việt.
Lễ hội tảo
mộ diễn ra trước tháng ăn chay Ramưwan 3 ngày, bắt đầu từ ngày mùng Một tháng
Chín của lịch Hồi giáo. Tảo mộ là nghi thức cúng viếng ông bà, tổ tiên. Trước
đó từ ngày 25 tháng 8 lịch Islam, các làng Chăm Bani bắt đầu đi rãy mả (tảo mộ),
rước vong linh ông bà tổ tiên về nhà, lập bàn thờ tạm, tổ chức lễ cúng ông bà
trước khi đưa lên Chùa (Thánh đường Hồi giáo). Tháng Ramưwan kết thúc bằng lễ
ra chùa, còn gọi là lễ xả chay. Từ nghi lễ tưởng nhớ trong đạo Hồi, đến với cộng
đồng người Chăm, nó trở thành nghi lễ tưởng nhớ và thờ cúng tổ tiên mạng đậm
văn hoá truyền thống bản địa Đông Nam Á.
Dưới mức độ
ảnh hưởng đậm hay nhạt của văn hoá Hồi giáo ở hai cộng đồng người Chăm Bàni ở
miền Trung hay Chăm Islam ở Nam Bộ, văn hoá bản địa và Bàlamôn giáo của người
Chăm vẫn được lưu truyền trong nhiều trạng thái của nghi lễ Hồi giáo. Nó thể hiện
sức sống dẻo dai và mãnh liệt của văn hoá truyền thống của người Chăm, tạo dựng
nền văn hoá Việt Nam hiện đại thống nhất trong đa dạng, mang đậm bản sắc văn
hóa tộc người.
Kết luận
Trong quá trình lịch sử, sự hoà trộn các
yếu tố văn hoá nội sinh và ngoại sinh đã hình thành một nền văn hoá Chămpa
phong phú về nội dung và đa dạng về diện mạo. Tại mỗi vùng cư trú của người
Chăm, quá trình giao lưu, tiếp xúc với yếu tố văn hoá bên ngoài (văn hoá Ấn Độ
và Hồi giáo) đã hình thành những sắc thái văn hoá đặc thù mang đậm tính bản địa.
Hồi giáo truyền bá vào Việt Nam
No comments:
Post a Comment